Produkt polski, Kod 590, aplikacja Pola. Które oznaczenie pokaże nam prawdziwie polski produkt?

Produkt polski, Kod 590, godło promocyjne Teraz Polska, certyfikat Polski ślad, WspieramRozwój.pl, aplikacja Pola. Te wszystkie oznaczenia możemy znaleźć na produktach. Mają nam one pomóc rozpoznać czy dany produkt jest – no właśnie – polski. Jakie kryteria stosują te oznaczenia? Czy przypadkiem nie wprowadzają nas one w błąd? Które z nich jest najlepsze?

W zestawieniu wzięto pod uwagę platformy społecznościowe, których używa większość omawianych podmiotów. Są to: Facebook, X (Twitter), Instagram. Wszelkie przytoczone dane liczbowe obrazują stan na 9 grudnia 2024.

Oznaczenie Produkt polski

Produkt polski to ustawowe oznaczenie produktów spożywczych wytworzonych w Polsce z użyciem polskich surowców. Wprowadzone zostało Ustawą z dnia 4 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. Przepisy te dają producentom możliwość dobrowolnego wyróżniania na rynku towarów wyprodukowanych w Polsce z polskich surowców poprzez oznakowanie ich informacją Produkt polski w formie opisowej lub graficznej.

Jak można było przeczytać na rządowej stronie internetowej, celem regulacji było umożliwienie konsumentom „odnalezienia na sklepowej półce krajowego asortymentu”. Ustawa pozwala używać prostej grafiki nawiązującej do polskiej flagi.

Ustawa z listopada 2016 r. weszła w życie 1 stycznia 2017 r. i jednocześnie wprowadziła obowiązek wycofania z obrotu do 31 grudnia 2017 r. artykułów rolno-spożywczych, które soznakowane znakiem graficznym zawierającym informację Produkt polski niezgodną ze wzorem określonym w uchwalonych przepisach.

Kiedy można używać oznaczenia?

• Mięso

  – jeżeli zostało pozyskane ze zwierząt urodzonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz których chów i ubój odbyły się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

• Inne produkty pochodzenia zwierzęcego

  – jeżeli zostały pozyskane od zwierząt, których chów odbywa się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

• Nieprzetworzone produkty rolno-spożywcze

  – jeżeli produkcja odbyła się na terytorium Polski.

• Przetworzone produkty rolno spożywcze

  – jeżeli produkcja odbyła się na terytorium Polski wyłącznie ze składników, które również zostały wyprodukowane na terytorium Polski lub użyto do ich produkcji maksymalnie 25% masy składników wyprodukowanych poza terytorium Polski, gdy nie można ich zastąpić składnikami wyprodukowanymi na terytorium Polski.

Zalety:

• Oznaczenie przyjęło się wśród producentów i w sposób zauważalny zyskuje popularność, pojawia się na coraz większej liczbie produktów.

• Towarzyszące kampanie promocyjne w mediach budują jego rozpoznawalność.

• „Państwowy” charakter oznaczenia dodaje mu powagi.

Problemy i wady:

• Oznaczenie bazuje na miejscu produkcji i surowcach, a nie dotyka zagadnienia kapitału producenta. Państwowego oznaczenia mogą więc używać firmy ze 100% zagranicznym kapitałem.

• Brak publicznie dostępnych danych dotyczących skali wykorzystania znaku, a także prawidłowości jego użycia.

• Zdarza się użycie znaku lub pojęcia „produkt polski” w stosunku do produktów niezgodnych z celami ustawy, a więc produktów innych niż rolno-spożywcze (np. zabawki dla dzieci, sprzęt elektroniczny).

• Niedostateczna popularność wśród instytucji wspierających rozwój rolnictwa, które używają innych symboli wskazujących na polskość produktów, np. Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego czy Wielkopolska Izba Rolnicza.

Rekomendacje:

• Przeprowadzenie badań ex post obowiązywania ustawy wraz z próbą podjęcia przez którąś z instytucji państwowych (np. Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Polski Instytut Ekonomiczny) analizy rynkowej popularności znaku, a także prawidłowości jego używania.

• Przeprowadzenie badań konsumenckich wskazujących, co odbiorcy dekodują jako treść oznaczenia Produkt polski.

• Jeżeli badania potwierdziłyby, że konsumenci uważają, iż użycie znaku oznacza również kapitał producenta, celowa wydaje się korekta znaku na lepiej odpowiadający odbioro-wi konsumentów (np. na Produkt z Polski).

Kod 590

„Kod 590” to umowne określenie na prefiks 590 w międzynarodowym systemie oznaczania produktów: kodach kreskowych EAN (European Article Number, Europejski Kod Towarowy). Oznaczane są nim produkty w sklepach. Dość powszechnym jest przekonanie, że prefiks 590 pozwala rozpoznać polskie produkty.

W rzeczywistości oznacza on jednak ni mniej, ni więcej, że producent danego towaru został zarejestrowany w Polsce. Popularności kodowi 590 przysporzył między innymi organizowany od 2016 r. Kongres 590. Towarzyszyła mu między innymi kampania #Wybieram590. Celem tych działań jest promocja patriotyzmu go- spodarczego oraz wsparcie polskich przedsiębiorców.

Kiedy można używać oznaczenia?

Kod przyznawany jest automatycznie produktom, których wytwórca zarejestrowany jest na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Powyższe implikuje, że produkt otrzymuje taki prefiks, nawet jeśli jego faktycznym wytwórcą jest firma zagraniczna prowadząca produkcję za granicą, a jedynie sprzedającą produkty w Polsce przy wykorzystaniu działalności spółki-córki zarejestrowanej w Polsce.

W skrajnym przypadku wystarczy, że taka firma przepakuje swój produkt na terytorium RP (przy zachowaniu warunku rejestracji spółki zależnej). Co ciekawe, z regulaminu systemu GS1 (nadawanie kodów kreskowych i numerów EAN) wynika, że prefiks 590 może uzyskać firma, która jest zarejestrowana w Polsce lub w Unii Europejskiej. Producent legitymujący swoje produkty prefiksem 590 nie musi być de facto nawet zarejestrowany w Polsce, nie wspominając o strukturze kapitału firmy czy miejscu produkcji towarów.

Zalety:

• Szybka, bezpośrednia informacja (kod dostępny na każdym produkcie, bez wymogu instalacji aplikacji).

• W dużej liczbie przypadków rzeczywiście znajduje się na produktach wytworzonych w Polsce.

• Łatwość promocji i duża popularność, związane zwłaszcza z medialną oprawą Kongresu 590 w ostatnich latach.

Problemy i wady:

• Kod nie mówi tak naprawdę, wbrew rozpowszechnionemu przekonaniu, gdzie produkt został wytworzony.

• Informacja dotycząca producenta może wprowadzać konsumenta w błąd (wystarczy rejestracja spółki-córki).

• Popularyzuje błędne przekonanie o wystarczalności prefiksu 590 do identyfikacji polskiego produktu.

Rekomendacje:

• Uwzględnienie w promocji Kongresu 590 informacji o niewystarczającej wartości informacyjnej prefiksu 590 w kodzie kreskowym (np. informacja o dostępności kolejnego kroku związanego z kodem:

  wykorzystania darmowej aplikacji typu Pola

  ).

• Przeprowadzenie badań konsumenckich wskazujących,co odbiorcy dekodują jako sens prefiksu 590.

• Uspójnienie informacji na temat rejestracji spółki (kod EAN) oraz miejsca wytworzenia produktu – np. przez wymóg umieszczenia tych informacji blisko siebie na etykiecie produktu.

Godło promocyjne Teraz Polska

Godło promocyjne jest wyróżnieniem od 30 lat nadawanym produktom, usługom, gminom i przedsięwzięciom w ramach corocznego konkursu. Celem funkcjonowania godła promocyjnego jest wyłonienie produktów lub usług, które zdaniem organizatorów konkursu mogą stać się wzorem dla innych.

Powinny cechować się wysokimi walorami jakościowym, technologicznym i użytkowymi. Działalność fundacji jest znacznie szersza. Prowadzi ona także konkurs Wybitny Polak w edycjach regionalnej i międzynarodowej, programy „Promotor Polski”, „Promotor polskiej gospodarki” i „Polski sukces”, a także własny portal internetowy.

Według badań przeprowadzonych w październiku 2022 r. na zlecenie Fundacji Polskiego Godła Promocyjnego blisko 88% ankietowanych spotkało się z godłem Teraz Polska na produktach lub usługach. Respondenci wskazali, że ten znak w ich przekonaniu jest skutecznym narzędziem wspierającym sprzedaż.

Z kolei 83% ankietowanych uważa, że godło Teraz Polska jest dobrym sposobem oznaczania wysokiej jakości polskich produktów i usług. Badanie wykazuje, że to oznaczenie zachęca do zakupu. W pytaniu o skojarzenia z produktami i usługami nagrodzonymi godłem Teraz Polska ankietowani aż w 94% wskazują polskie pochodzenie, dużą rozpoznawalność w 91% i stabilną jakość w 88%.

Kiedy można używać oznaczenia?

W konkursie mogą wziąć udział osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, jeżeli spełniają wymienione w regulaminie warunki formalne. Podmiot ubiegający się o godło Teraz Polska musi prowadzić działalność gospodarczą na terenie Unii Europejskiej od co najmniej dwunastu miesięcy.

Nie może prowadzić działalności na podstawie umowy licencyjnej lub franczyzowej, a zgłaszane produkty muszą być obecne na polskim rynku od co najmniej sześciu miesięcy. Opłata rejestracyjna wynosi 500 zł. Opłata weryfikacyjna uzależniona jest od liczby zatrudnianych pracowników.

Weryfikacja zgłoszonych produktów przebiega w trzech etapach, złożonych z oceny formalnej, oceny jakości i oceny handlowej.

a. Ocena formalna: dokonuje jej biuro konkursu Teraz Polska, stwierdzając, czy zgłoszenie spełnia warunki uczestnictwa oraz wniosku weryfikacyjnego.

b. Ocena jakości: podzielona na warianty dla firm małych i dużych oraz dokonywana przez ekspertów. W regulaminie znajduje się klarowna skala punktowa, uwzględniająca m.in. dokumenty określające i potwierdzające jakość produktu, ocenę procesu technologicznego czy opinie o produkcie.

c. Ocena handlowa: również dokonywana jest przez ekspertów. Punkty przyznawane są m.in. za strategię cenową, dynamikę sprzedaży, wielkość i kierunek eksportu czy sytuację ekonomiczną producenta.

Zalety:

• Oznaczenie cieszy się popularnością i uchodzi za szczególny rodzaj wyróżnienia, docenienia firmy.

• Jest obudowane licznymi wystąpieniami medialnym i wydarzeniami (debatami, spotkaniami i galą finałową).

• Kryteria oceny wychodzą poza obszar pochodzenia produktu, obejmując ekologię czy jakość.

• Dostępna na stronie wyszukiwarka laureatów.

Problemy i wady:

• Oznaczenie nie uwzględnia kapitału firmy ani nawet miejsca produkcji. W efekcie mogą ubiegać się o nie podmioty zagraniczne, co w połączeniu z biało-czerwoną formą rozpoznawalnego logo stwarza mylne przekonanie o pochodzeniu produktu.

• Dopuszczanie do użytkowania znaku podmiotów z całej Unii Europejskiej stoi w sprzeczności z percepcją oznaczenia przez konsumentów.

Rekomendacje:

• Odejście od barw i symboli narodowych stosowanych w identyfikacji wizualnej, aby skojarzenia z godłem „Teraz Polska” były zbieżne z kryteriami oceny firm.

• Podkreślanie w narracji o konkursie i identyfikacji wizualnej innych, równie ważnych kryteriów oceny firm i produktów, np. jakościowych czy ekologicznych, ponieważ kryteria oceny odbiegają od oczekiwań konsumentów w kontekście pochodzenia produktów.

WspieramRozwój.pl

Jest to inicjatywa, na którą składają się portal informacyjny, wyszukiwarka firm i produktów oraz aplikacja mobilna. Tematyka projektu nie skupia się tylko na branży spożywczej. Wśród dostępnych w wyszukiwarce kategorii dostępne są np. „Dom i ogród”, „Dziecko i ciąża”, „Motoryzacja i transport”.

Podczas weryfikacji firmy brane są pod uwagę takie kryteria, jak: zatrudnienie w Polsce, kraj pochodzenia kapitału firmy, produkcja w Polsce. Na stronie znajduje się 4142 zweryfikowanych firm.

Zalety:

• Przystępna wyszukiwarka tekstowa.

• Różnorodne branże, wyjście poza sektor spożywczy.

• Publicznie dostępne źródła danych wziętych pod uwagę w weryfikacji firm.

• Odpowiednio dobrane do przyjętych kryteriów hasła, logo i barwy, dzięki czemu konsumenci nie są wprowadzani w błąd.

Problemy i wady:

• Brak innych inicjatyw rozwijających projekt, takich jak własne wydarzenia.

• Niejasny status aplikacji Polskie Marki – pliki instalacyjne aplikacji nadal są dostępne, ale nie da się jej pobrać przez autoryzowane platformy takie jak Google Play czy AppStore.

• Brak jasnego sprecyzowania celu projektu i jego podstawowych funkcji.

Rekomendacje:

• Wyjaśnienie statusu aplikacji mobilnej poprzez dodanie informacji, czy jest nadal wspierana i rozwijana.

• Opisanie bardziej precyzyjnie celów i założeń projektu.

Certyfikat Polski ślad

Certyfikat Polski Ślad był oznaczeniem oferowanym produktom i firmom. Pod tą samą marką prowadzone były też inne działania związane z promocją patriotyzmu konsumenckiego. Pierwszym podmiotem odpowiedzialnym za certyfikat i stojącą za nim koncepcję patriotyzmu ekonomicznego była toruńska Fundacja im. Kazimierza Wielkiego, później za projekt odpowiadały Towarzystwa Biznesowe S.A, obecnie wygląda na zawieszony.

Innym ważnym działaniem podejmowanym przez organizatorów „Polskiego Śladu” był Kongres Patriotyzmu Ekonomicznego (ostatnia edycja była organizowana w 2023 r. i nadal obejmowała nawiązania do Polskiego Śladu). Działania twórców programu skupiały się na wsparciu polskich przedsiębiorców, by mogli oni konkurować z firmami zagranicznymi.

Oprócz dostarczenia na rzędzi (warsztatów, szkoleń), organizatorzy starali się być rzecznikami również w sferze polityki gospodarczej. Celem takiej dzia- łalności było uwrażliwienie polityków na konieczność większego wsparcia polskich producentów.

Warunki używania oznaczenia (dostęp: 12 lutego 2021 r.)

• Firma:

  mała, średnia lub duża firma, która dobrowolnie zgłosi się do certyfikacji i wniesie za nią opłatę uzależnioną od liczby pracowników; firma musi: być zarejestrowana w Polsce, przynależeć w całości bądź w przeważającej części do polskiego kapitału (polski właściciel lub min. 51% udziałów w polskich rękach), być niezależną od podmiotów zagranicznych.

• Produkt:

  produkowany przez firmę spełniającą powyższe kryteria (nawet jeśli ta nie chce ubiegać się o certyfikat dla firmy); produkt wytwarzany na terytorium Polski (warunek konieczny), z polskich surowców (min. 51%, warunek preferowany).

Zalety:

• Jasne, zrozumiałe i rzeczywiście odwołujące się do istotnych dla konsumentów kategorii kryteria nadania certyfikatu.

• Prowadzony przez sieć networkingową przedsiębiorców.

• Zintegrowany z inicjatywą Kongresu Patriotyzmu Ekonomicznego (dobra promocja).

• Produkt może uzyskać certyfikat tylko wtedy, gdy cała firma spełnia przyjęte kryteria polskości.

Problemy i wady:

• Rzadko widywana na opakowaniach grafika (niska popularność generyczna).

• Weryfikacja deklaratywna (podczas zgłoszenia internetowego przedsiębiorca sam deklaruje, czy np. płaci w Polsce podatki; jednym z etapów jest wprawdzie „formalna weryfikacja wniosku”, jednak regulamin nie mówi, w jaki sposób jest ona przeprowadzana).

Aplikacja Pola. Zabierz ją na zakupy

Pola to aplikacja mobilna pozwalająca konsumentowi pozyskać informacje na temat konkretnego produktu po zeskanowaniu kodu kreskowego. Aplikacja przyznaje każdemu producentowi punkty w skali od 0 do 100.

Poza wersją mobilną dostępna jest również wyszukiwarka produktów na stronie pola-app.pl. Projekt został wzbogacony o program dla firm pod nazwą Klub Przyjaciół Poli, który oferuje m.in. możliwość posługiwania się znakiem towarowym na produktach.

Aplikację Pola pobrano już ponad 750 000 razy. Dziennie korzysta z niej około 1500 osób, a łącznie za jej pomocą dokonano 13 mln skanowań. W Klubie Przyjaciół Poli znajduje się obecnie 10 firm.

Powyższym działaniom o charakterze popularyzacyjnym towarzyszy również certyfikacja producentów znakiem towarowym Polski produkt – 100 punktów Pola. Cały program dla przedsiębiorstw jest przeznaczony wyłącznie dla firm, które uzyskały w algorytmie aplikacji maksymalny wynik 100 punktów.

Kiedy można używać oznaczenia?

O udział w programie może ubiegać się każda firma, którą algorytm aplikacji ocenia na 100 punktów, uwzględniając pięć kryteriów. Opłata za udział w programie jest uzależniona od liczby zatrudnianych pracowników. Ponadto firma powinna cechować się nieposzlakowaną opinią i aktywnie angażować się w działania podejmowane na rzecz promocji patriotyzmu gospodarczego w Polsce.

Algorytm bierze pod uwagę pięć kryteriów:

• 35 punktów

  zależy proporcjonalnie od udziału polskiego kapitału w konkretnym przedsiębiorstwie,

• 10 punktów

  otrzymuje firma, która jest zarejestrowana w Polsce,

• 30 punktów

  otrzymać można za produkcję na terenie Polski,

• 15 punktów

  zależy od tego, czy firma zatrudnia w naszym kraju w obszarze badań i rozwoju,

• 10 punktów

  mogą otrzymać tylko te firmy, które nie są częścią zagranicznych koncernów.

Zalety:

• Algorytm oceniania firm jest transparentny i publicznie dostępny na stronie głównej.

• Kryteria oceny w pełni pokrywają się z definicją polskiej firmy wskazywaną przez Polaków w badaniach.

• Program jest przeznaczony dla firm wyłącznie z polskim kapitałem.

Problemy i wady:

• Znak towarowy jest wyraźnie związany z samą aplikacją, mało intuicyjny dla osób z niej niekorzystających. Zrozumienie logiki determinującej znak wymaga pobrania i przetestowania aplikacji, a także zapoznania się z opisem algorytmu.

• Koncentracja na branży FMCG, w której udział polskich produktów jest stosunkowo największy, niski udział innych kategorii produktów.

• Brak publicznie dostępnych źródeł danych wziętych pod uwagę przy weryfikacji firm.

Rekomendacje:

• Stworzenie bardziej przejrzystej i intuicyjnej wizualizacji znaku, rozbudowanie istniejącej wyszukiwarki o kategorie produktów i możliwość wyszukiwania nazw firm.

• Poszerzenie algorytmu o kryteria uwzględniające inne trendy konsumenckie, takie jak jakość i kwestie ekologiczne.

Materiał pierwotnie ukazał się na portalu Klubu Jagiellońskiego, wydawcy aplikacji Pola. Raport dostępny jest całkowicie za darmo.